تزار قاجار در سفرهایش به فرانسه میهمان تزار روسیه بود و در آنجا در بازدید از کاخ های سلطنتی برای اولین بار زیبایی چراغ برق را دید و آن را «چراغ آسمان» پنداشت و نوشت. در خاطراتش:
“خیلی خوبه. دو سفر قبلی که اینجا بودیم دقیقاً همون چیزی بود که دیدیم. جدیدش 5 لامپ تو ناهارخوری بود که با لامپ های برقی روشن می شد و فنجان ها رنگی بود.” خیلی قشنگ بود که شبیه چراغ پری یا نور آسمانی بود و اگر پلک نمی زد تمام سالن را مثل خورشید روشن می کرد.
ناصرالدین در این مرحله به فکر آوردن برق به تهران است و تاریخ حکایت از تحقق آرزوی او دارد. گفته می شود که حاج علی خان امین الدوله با کمک یک مهندس فرانسوی دستگاه کوچک تولید برق را به تهران آورده و در خیابان باب همایون قرار داده است. و این ژنراتور کوچولو چند لامپ برق در خیابان باب همایون روشن کرده بود.
داستان دیگر این است که «محمد حسن امین الضرب» برای اولین بار یک مولد برق به ایران آورد که کاخ گلستان را نورانی کرد و بعدها برای مراسم دولتی استفاده شد.
دوران ناصره که تمام شد، دوران مظفری فرا رسید و یک بار «محمد حسین امین الضرب» فرزند «محمد حسن امین الضرب» به همراه مظفرالدین شاه قاجار به روسیه رفتند و تصمیم گرفتند یک دستگاه برق وارد کنند. کارخانه در آنجا ایران و فروش برق به مردم.
بدین ترتیب در سال 1284 خورشیدی یک نیروگاه 400 کیلوواتی خریداری و به تهران آوردند و در همان خیابان چراغ گز قرار دادند در حالی که نام خیابان چراغ برق بود. او همچنین از مظفرالدین شاه امتیاز گرفت و اولین کسی بود که نیروگاه شهری در تهران راه اندازی کرد و در تاریخ لقب «پدر برق ایران» را به خود اختصاص داد.
کارخانه او نیز روزانه 6 ساعت برق تولید می کرد و به خانه های اعیان و برخی از بستگان تجار می فروخت. نکته جالب این است که میزان هزینه برق مشترکان با توجه به تعداد لامپ های موجود در هر خانه یا فروشگاه تعیین می شود که به ترتیب شمارش می شوند. برای هر لامپ بسته هزینه آن از 4 سنت تا 10 سنت است.
خیابان های چراغ برق، لاله زار، شاه آباد و سعدی با همین نیروگاه امین الضرب روشن شد. بعدها خیابان لاله زار بیش از پیش روشن شد و به نماد مدرنیته در ایران و عنوان «تهران شانزه لیزه» تبدیل شد. جالب اینجاست که در آن زمان بسیاری از مردم به سراغ چراغ های خیابان نمی رفتند و از کنار آنها عبور نمی کردند تا از این جادوی نورانی آسیبی نبینند!
آن روزها برق و چراغ برق هنوز پدیده ای عجیب و مرموز در جامعه ایران بود و مردم ساده دل دوره قاجار شنیده بودند که برق خطرناک است و مردم را می کشد و از این شگفتی های جدید می ترسیدند. البته عده ای در کتاب «تهران قدیم» به دیدار جعفر شهری در این باره رفتند:
«کارخانه امین الضرب یکی از شگفتی‌هایی بود که سال‌ها مردم شهر را به شگفتی واداشت. هر شب به دیدنش می رفتند و مدت ها در کمال تعجب دندان به هم می فشردند و لحل می گفتند.
اما با وجود اینکه هر لامپ مردم را ساعت ها تماشا می کرد، اما هیچ واکنش یا تمایلی به استفاده از آن نشان ندادند و تنها فایده آن نور چند لامپ در دو یا سه خیابان اطراف هیئت سلطنتی بود و این ابتدا در عصر و در کارخانه در پایان شب خاموش شود.
صنعت برق ایران به کندی رشد کرد و برق تا پایان دوره قاجاریه مصرف صنعتی بیشتری داشت. برخی از کارخانه‌های بزرگ ژنراتورهای خود را داشتند و مصرف داخلی محدود بود. اما بر اساس اسناد تاریخی، مولدهای برق در برخی از شهرهای بزرگ ایران از جمله تبریز، مشهد و رشت فعال بوده و مقدار محدودی برق برای علاقه مندان به روشنایی مدرن و غربی تولید کرده اند.
ایجاد نیروگاه ها نیز ناخوشایند نبود. از هزینه های ژنراتور گرفته تا دردسرها و خطرات حمل و نقل و استخدام مهندس خارجی برای راه اندازی و نگهداری تجهیزات و البته یافتن مشتریانی که در نهایت لامپ های نفتی را رها کرده و برای خانه یا مغازه خود برق می خرند.
نکته جالبی که شاید خیلی ها ندانند این است که یکی از اولین مکان هایی که در ایران با لامپ های برقی روشن شده، حرم رضوی است.
حاج محمد باکر میلانی در زمان مظفری یک دستگاه مولد برق 80 هزار تنی خرید و با هزاران تلاش آن را از روسیه به مشهد مقدس برد و حرم را نورانی کرد. این ژنراتور 400 لامپ روشن کرد و تجهیزات آن در بالاهیابان مشهد قرار داشت و بخشی از این خیابان را نیز روشن می کند.
منبع: خبرگزاری میزان