مهدی زارع| رانش گسترده زمین و متعاقب آن آسیب به اکثر مناطق مسکونی و پرجمعیت ایران به ویژه استان تهران، این پدیده را به یکی از مهمترین مخاطرات طبیعی پس از زلزله تبدیل کرده است.
با توجه به ارزیابی خطر فرونشست، عوامل موثر بر فرونشست شامل ضخامت سفره، عمق پایه سنگ، تخلیه چاه پمپاژ، قابلیت حمل، راندمان ویژه، کاهش سطح آب زیرزمینی در حداقل 20 سال گذشته است. نوع خاک، شیب، ارتفاع، فرسایش، بارندگی سالانه، فاصله از گسل فعال سنگ شناسی و واحدهای کاربری اراضی باید مشخص باشد.
افزایش تقاضا برای منابع آب زیرزمینی با توجه به گسترش مناطق شهری و کشاورزی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک چالشی جدی است.
در ایران، چندین دهه برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی برای نیازهای خانگی، کشاورزی و صنعتی منجر به کاهش شدید این منبع ارزشمند شده است. کاهش آب های زیرزمینی با تغییر شکل سطح زمین در مقیاس محلی و منطقه ای همراه است.
ترکیب داده های سطح آب با مشاهدات رادار ماهواره ای شواهدی از موقعیت سفره های متراکم در کشور به دست می دهد. کاهش آب های زیرزمینی اغلب با تخریب سفره های آب زیرزمینی همراه است که به نظر می رسد مشکلی رایج در حوضه های آب زیرزمینی ایران باشد.
پدیده زمین لغزش ناشی از فعالیت های انسانی و عوامل طبیعی در دشت ها باعث آسیب شدید به زمین های کشاورزی، بناهای روستایی و آثار تاریخی می شود. گسل ها، شرایط تکتونیکی و وجود قنات های خشک شده در فرورفتن و وقوع زمین لرزه ها تأثیرگذار است.
وجود ترک های سطحی و ترک های چسبندگی با خروج بی رویه از گمانه های عمیق همراه بوده و این امر باعث فرونشست و خسارات قابل توجهی در این مناطق شده است.
زمین لرزه به نوبه خود باعث تشدید خسارت به ساختمان های روستایی و برون شهری در زمین لغزش ها می شود، زیرا اغلب زمین لغزش ها به ویژه در استان تهران، پهنه های گسلی فعال و مناطق در معرض خطر زلزله هستند.
فرورفتن زمین به دلیل کاهش سریع آب های زیرزمینی، زمین های کشاورزی و البته ساختمان ها و زیرساخت های استان تهران را با مشکلات جدی مواجه کرده است. غرق شدن زمین در درجه اول نتیجه بهره برداری نادرست از منابع آب زیرزمینی و خشکسالی های پی در پی است.
اثرات زیانبار بهره برداری بیش از حد شامل پیامدهای اجتماعی-اقتصادی قابل توجه و آسیب جدی به سفره های زیرزمینی است. اگر به دنبال راه‌حلی برای کاهش خطر غرق شدن هستیم، کاهش فوری 10 درصدی پمپاژ چاه‌های عمیق باعث کاهش و تثبیت ورودی آب‌های زیرزمینی می‌شود و کاهش 30 درصدی به تغذیه آبخوان کمک می‌کند.
ارتباط معنی داری بین کاهش آب های زیرزمینی و غرق شدن زمین وجود دارد. بیشترین میزان فرونشست سالانه 25 سانتی متر در اکثر مناطق دشت های استان تهران در 24 سال گذشته و به صورت محلی بیش از 30 تا 50 سانتی متر در سال در دهه اخیر به ویژه در نقاطی در دشت های ورامین و شهریار ثبت شده است. .
این نواحی قابل توجه فرونشست در گستره فضایی خود به زمین های کشاورزی محدود شده و تحت تأثیر بهره برداری بی رویه در مقیاس وسیع از منابع آب زیرزمینی در منطقه قرار دارند. روابط زمانی و مساحتی داده‌های فرونشست و سطح آب‌های زیرزمینی نشان می‌دهد که بخش قابل‌توجهی از فرورفتگی مشاهده‌شده در استان تهران ناشی از برداشت قوی از آب‌های زیرزمینی است که منجر به تراکم گسترده در قسمت‌های بالایی سفره آب زیرزمینی تا زیر 300 متر شده است.
تحلیل‌های اجتماعی-اقتصادی و نقشه خطر سیل نشان می‌دهد که حدود 5 میلیون نفر در استان تهران معمولاً در معرض خطر غرق شدن هستند و بیش از دو میلیون نفر در خانه‌هایی زندگی می‌کنند که مستقیماً و به درجات مختلف تحت تأثیر رانش زمین هستند. کاملا تخریب شده است.
از سوی دیگر، زیرساخت‌های اقتصادی-اجتماعی مانند خدمات عمومی در معرض آسیب زمین لغزش قرار دارند. مدیریت یکپارچه منابع آب و ادامه برداشت از آب های زیرزمینی می تواند به طور مستقیم بر میزان غرق شدن در مناطق مستعد غرق شدن در استان تهران تأثیر بگذارد. آسیب پذیری در مناطقی با استفاده بیش از حد از آب های زیرزمینی مهم است.