رضا ماه منظر| کم کم به پایان پاییز نزدیک می شویم، زیبایی شب یلدا رنگ دیگری به خانه ها می دهد. غافل از اینکه هفته قبل از طولانی ترین شب سال میزبان پدیده ای بی نظیر نجومی در آسمان شب هستیم.
بارش های شهابی جوزا درخشان ترین و جذاب ترین بارش های شهابی سال که در اوج فصل بارندگی احتمالا 150 شهاب در ساعت را شاهد خواهند بود. هر ساله در دو هفته پایانی فصل پاییز، آتش بازی بزرگ فضایی آغاز می شود، هیجان دیدن و ثبت تصاویر روی قاب دوربین عکاسان، گرمای خاصی به شب های سرد آذرماه می بخشد.
این نمایش بزرگ نجومی بارش های شهابی دوگانه که در فارسی به آن «دوپیکر» نیز می گویند، هر سال از 6 دسامبر مصادف با خطر شانزدهم آغاز می شود و در بیست و سومین خطر به اوج خود می رسد.
ما می‌توانیم به مدت دو هفته هر شب شهاب‌های رنگی را در آسمان ببینیم. اما این پدیده چیست؟ چرا همه ساکنان نیمکره شمالی سیاره زمین می توانند این نور بزرگ را برای مدت طولانی در آسمان ببینند؟ منبع این بارش حرکت سیاره زمین در فضا است.
سیاره زمین در حین گردش به دور خورشید از میان توده ای از غبار عبور می کند و برخی از این ذرات کوچک به نام شهاب سنگ را به دام می اندازد.
این ذرات که اغلب به اندازه دانه های ماسه هستند با سرعت 210000 کیلومتر در ساعت وارد جو زمین می شوند و در این سقوط سریع به مولکول های جو می سایند. این اصطکاک شدید سطح گرد و غبار را چنان گرم می کند که از گرما شروع به سوختن می کند و به شدت می درخشد.
این ذرات ده ها کیلومتر بالاتر از سطح زمین می سوزند و بسته به نوع شهاب سنگ، می توانند مانند سفید، زرد، آبی یا حتی سبز به نظر برسند. اما منشا این شهاب ها بر خلاف بارش های شهابی دیگر که بقایای کوه های یخی بزرگی به نام دنباله دار هستند، منشا سیارکی است.
منبع این بارش سیارک TB1983 یا Phaeton 3200 است که به نظر می رسد یک هسته سنگی متشکل از یک دنباله دار باشد. برخی دیگر معتقدند که منبع این ذرات غبار جایی بین مریخ و مشتری است و یکی از اجرام سنگی بی خانمان در کمربند سیارکی است.
با این حال، زادگاه شهاب سنگ های سیارکی یکی از اسرار علم باقی مانده است. تا حدود 400 سال پیش، قبل از اختراع تلسکوپ و رصد بهتر اجرام آسمانی، این خرافات در بین عموم مردم وجود داشت که ستارگان در پایان عمر خود مانند شهاب سنگی سقوط می کنند و می سوزند.
زیبایی دیدن یک شهاب با خرافات دیگری همراه است که با مشاهده شهاب همچنان در زبان ها باقی مانده است. برای بیان آرزوی خود با دیدن یک شهاب. البته ما از قبل به خوبی می دانیم که دیدن شهاب ها ربطی به مرگ ستارگان دور و یا رویاهای دست نیافتنی ما ندارد.
آنچه از زمین می بینیم یک مسیر قوسی روشن است که در عرض چند ثانیه نمایان می شود. از دید ناظر زمینی، این ذرات در اطراف صورت فلکی جوزا یا دوقطبی دیده می شوند و در نتیجه این صورت فلکی به نام بارش شهابی نامگذاری شده است.
در زمان اوج بارندگی که مصادف با خطر 23 است، امکان مشاهده 150 شهاب در ساعت وجود دارد. یعنی هر سی ثانیه یک شهاب در آسمان می سوزد! از سوی دیگر، بیشتر بارش های شهابی در اوج خود دارای قدر 20 تا 50 هستند.
مشاهده این آتش بازی زیبای فضایی در همه جای نیمکره شمالی زمین امکان پذیر است و کافی است به مرکز بارش در صورت فلکی حوت در مکانی تاریک و به دور از آلودگی نوری توجه کنید و از تماشای شهاب های اطراف آن لذت ببرید. البته فرصت دیدن شهاب های کمتر در آسمان شهرهای بزرگی مانند تهران دور از انتظار نخواهد بود.
با این حال، ایده آل ترین مناطق، مناطق کوهستانی تاریک یا مناطق بیابانی بدون منابع نور هستند. یکی از بدبختی های امسال برای دیدن این بارش شهابی وضعیت ماه است به طوری که در اوج بارندگی در 23 آذر شاهد درخشندگی هلال نهم اول جمادی هستیم.
نور ماه منبع آلودگی نوری برای رصد شهاب ها و اجرام تاریک است. زمان اوج بارش شهابی در 23 خطر مصادف با شبی است که 70 درصد ماه قمری روشن است و تا یک ساعت قبل از صبح نمی توان از آسمان تاریک برای دیدن شهاب های نورانی استفاده کرد.
البته امکان مشاهده شهاب های درخشان نیز وجود خواهد داشت. با توجه به شرایط فصلی و آب و هوا، پیش بینی آب و هوا برای یک شب رصد بسیار مهم است. بنابراین، پیش‌بینی آب و هوا را حداقل سه روز قبل از برنامه‌ریزی برای عکس‌ها یا مشاهده این روزها بررسی کنید.
بارش شهابی درخشان بعدی که می توان مشاهده کرد، تعداد قابل توجهی از شهاب ها در آسمان مربوط به بارش شهابی در نیمه دوم اوت 1401 است. اما بهترین راه برای دیدن شهاب ها در آسمان، یافتن مرکز بارندگی است.
همانطور که قبلا ذکر شد، با عبور سیاره زمین از میان توده های غبار باقی مانده در فضا، شهاب ها از دید ناظر زمین اغلب در اطراف صورت فلکی پراکنده می شوند.
به زبان ساده، ستارگان صورت فلکی جوزا در برابر پس زمینه توده های غبار قرار خواهند گرفت. گاهی در میان انبوه شهاب های کوچک و بزرگ شاهد عبور شهاب های بسیار درخشانی هستیم که به آذرگوی معروف هستند. غبار بزرگی که در جو زمین می سوزد، به اندازه یک مشت یا کمی بزرگتر، می تواند نور شدیدتری نسبت به سایر شهاب ها تولید کند، به طوری که نور آنها می تواند در عرض چند ثانیه بر روی اجسام روی سطح زمین سایه بیاندازد.
هر از گاهی صدای شعله های آتش به دلیل نفوذ آن به لایه های عمیق تر جو زمین شنیده می شود. برای دیدن این منظره بزرگ فضایی نیازی به تلسکوپ ندارید.
شهاب‌ها در امتداد یک خط بزرگ در آسمان حرکت می‌کنند و بدون هیچ ابزاری می‌توانند با چشم غیر مسلح در آسمان به دور از آلودگی نوری شناسایی شوند. اما توجه به این نکته ضروری است که اگر قصد سفر و عکاسی در خارج از شهر را دارید، حتماً نکات بهداشتی را رعایت کنید.